Giữa dải đất đầy nắng và gió, món ăn ngày tết miền Trung hiện lên như bản giao hưởng của sự chắt chiu, tinh tế và lòng hiếu khách nồng hậu. Không chỉ là những thức ngon vật lạ, mỗi món ăn trong mâm cỗ tết miền Trung còn gói trọn cả chiều dài lịch sử và tâm tình của người dân xứ Quảng, xứ Huế hay dải đất Tây Nguyên hùng vĩ. Đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá linh hồn ẩm thực Trung Bộ, hãy cùng La Bàn Tour đọc ngay bài viết dưới đây để cảm nhận trọn vẹn hương vị Tết quê nhà!
1. Món ăn ngày Tết miền Trung có gì khác biệt?
Sự khác biệt của món ăn ngày tết miền Trung trước hết đến từ điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Miền Trung vốn là dải đất hẹp, thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão lũ, nên con người luôn có đức tính tiết kiệm và khả năng lưu trữ thực phẩm cực tốt. Vì vậy, các món ăn ngày tết miền Trung ưu tiên những món có thể để được lâu mà không mất đi hương vị như các món ngâm mắm hoặc đồ khô.
Điểm đặc trưng thứ hai nằm ở khẩu vị. Người miền Trung yêu thích sự đậm đà, cay nồng nhưng vẫn giữ được độ ngọt thanh tự nhiên. Mâm cơm tết miền Trung không chỉ chú trọng vào vị giác mà còn là sự trình bày khéo léo, thể hiện sự thành kính đối với tổ tiên. Khác với miền Bắc thường có “4 bát 8 đĩa”, mâm cỗ tết miền Trung linh hoạt hơn, nhưng sẽ không thể thiếu đĩa bánh tét, bát dưa món hay hũ thịt ngâm mắm mặn mà. Để hiểu sâu hơn về những giá trị này, hãy cùng La Bàn Tour đi vào chi tiết các món ăn “linh hồn” của vùng đất này.
2. Top 10+ món ăn ngày Tết miền Trung cổ truyền và lạ miệng
Danh sách những món ăn ngày tết miền Trung là sự kết hợp thú vị giữa các loại bánh trái, món mặn và món phụ muối chua. Mỗi món ăn đều có câu chuyện riêng về nguồn gốc và giá trị dinh dưỡng thiết yếu giúp cơ thể cân bằng trong những dịp lễ tiệc tùng.
2.1. Bánh tét
Nếu bánh chưng là linh hồn của miền Bắc thì bánh tét chính là “vị vua” của bánh ngày tết miền Trung. Nguồn gốc của bánh tét được cho là sự giao thoa văn hóa Việt – Chăm từ hàng trăm năm trước, khi người Việt tiến về phương Nam và tiếp thu hình dáng tròn dài của bánh từ văn hóa bản địa. Hình trụ dài của bánh tét tượng trưng cho sự gắn kết, sum vầy và hình ảnh người mẹ bao bọc lấy các con.
Bánh tét là món ăn giàu năng lượng với sự kết hợp của gạo nếp (tinh bột), đậu xanh (protein thực vật) và thịt mỡ (lipid). Người miền Trung thường gói bánh tét với ít thịt mỡ hơn miền Nam để phù hợp với khẩu vị thanh đạm. Quy trình gói bánh tét đòi hỏi sự khéo léo để hạt nếp được nén chặt, khi cắt ra miếng bánh tròn đều, mịn màng. Đây là một trong những món ăn ngày tết miền Trung không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên vào đêm giao thừa.
2.2. Dưa món
Để trung hòa vị béo ngậy của bánh tét và thịt cá, người miền Trung đã sáng tạo ra dưa món, món mang tính biểu tượng của sự kiên nhẫn. Khác với dưa hành miền Bắc, dưa món được làm từ nhiều loại rau củ như su hào, cà rốt, đu đủ, củ kiệu… được phơi khô dưới cái nắng miền Trung cho đến khi quắt lại rồi mới đem ngâm vào nước mắm đường nấu kỹ.
Món dưa món có hàm lượng chất xơ dồi dào và các enzyme tiêu hóa tự nhiên phát sinh trong quá trình lên men, giúp thực khách chống ngán và hỗ trợ hệ đường ruột. Miếng dưa món chuẩn vị phải giữ được độ giòn sần sật, ngọt mặn hài hòa và màu sắc bắt mắt. Trong mâm cỗ tết miền Trung, đĩa dưa món chính là “cứu cánh” hoàn hảo cho bữa đại tiệc, giúp người ăn cảm thấy nhẹ lòng và ngon miệng hơn.
2.3. Thịt ngâm mắm
Thịt ngâm mắm là món ăn thể hiện rõ nét nhất tư duy “tích trữ” của người dân vùng lũ. Nguồn gốc của món này bắt nguồn từ nhu cầu có món mặn giàu đạm có thể để được cả tháng trời mà không cần tủ lạnh. Thịt được luộc chín tới, sau đó thả vào hũ nước mắm đường đã được đun sôi để nguội, ngâm trong khoảng 3-5 ngày là có thể dùng được.
Thịt ngâm mắm cung cấp lượng protein nạc và khoáng chất thiết yếu. Khi thưởng thức, người ta thường thái thịt thật mỏng, ăn kèm với rau sống, bánh tráng và dưa món. Vị mặn thơm của nước mắm thấm sâu vào từng thớ thịt săn chắc, tạo nên hương vị nồng nàn khó quên. Đây luôn là một trong các món tết miền Trung được mong chờ nhất trong mỗi dịp đoàn viên.
2.4. Nem chua
Nhắc đến món ăn ngày tết miền Trung, không thể không kể đến nem chua, đặc biệt là nem chua Thanh Hóa, nem chua Huế hay nem chợ Huyện (Bình Định). Nem chua là kết quả của quá trình lên men tự nhiên từ thịt heo nạc và bì heo thái chỉ, ướp cùng tỏi, ớt, tiêu và lá đinh lăng (hoặc lá ổi).
Giá trị của nem chua không chỉ nằm ở vị chua thanh, cay nồng kích thích vị giác mà còn cung cấp lượng vi khuẩn có lợi cho tiêu hóa. Trong các buổi họp mặt đầu xuân, nem chua thường xuất hiện trên bàn nhậu của các đấng mày râu như một món khai vị tuyệt vời. Sự hài hòa giữa vị chua của thịt lên men, vị chát của lá ổi/lá đinh lăng và vị cay của ớt tạo nên trải nghiệm ẩm thực đa tầng, đầy lôi cuốn trong mâm cơm tết miền Trung.
2.5. Chả bò
Trong khi miền Bắc chuộng giò lụa heo thì miền Trung lại tự hào với món chả bò. Những địa danh như Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam nổi tiếng với loại giò bò có màu đỏ hồng tự nhiên, thịt dai giòn và thơm nồng mùi tiêu đen. Giò bò cung cấp hàm lượng sắt và vitamin B12 rất cao, tốt cho máu và hệ thần kinh.
Hương vị của giò bò miền Trung mang nét riêng biệt nhờ kỹ thuật chọn thịt bò đùi còn tươi rói và cách nêm nếm đậm đà. Miếng giò khi cắt ra phải mịn, không có lỗ hổng lớn và giữ được độ ngọt của thịt bò nguyên chất. Đây là món ăn thể hiện sự sang trọng và chu đáo của chủ nhà trong mâm cỗ ngày tết của người miền Trung.
2.6. Gà luộc lá chanh
Cũng giống như các vùng miền khác, gà luộc là món ăn “kinh điển” trong mọi nghi lễ cúng bái. Gà luộc miền Trung thường là gà ta thả vườn với thịt chắc, thơm và ít mỡ. Màu vàng ươm của da gà tượng trưng cho sự khởi đầu rạng rỡ, phú quý. Gà luộc cung cấp đạm nạc chất lượng, dễ tiêu hóa, phù hợp cho mọi lứa tuổi trong gia đình.
Sự hiện diện của gà luộc lá chanh trong các món ngon ngày tết miền Trung như lời khẳng định về sự vẹn toàn và lòng thành tâm dâng lên ông bà.
2.7. Xôi gấc/ Xôi đậu xanh
Xôi là món ăn tượng trưng cho sự no đủ. Người miền Trung thường đồ xôi gấc để cầu mong màu đỏ may mắn cho cả năm, hoặc xôi đậu xanh truyền thống mang vị bùi thơm, ngọt thanh. Gạo nếp cung cấp năng lượng dồi dào, trong khi gấc giàu Beta-carotene rất tốt cho mắt. Những đĩa xôi được đúc khuôn tròn trịa nằm cạnh đĩa gà luộc tạo nên cặp đôi hoàn hảo trong mâm cỗ tết miền Trung.
2.8. Tré
Tré là món ăn độc đáo và có hình dáng kỳ lạ nhất trong các món ăn tết miền Trung. Với hình thức bên ngoài giống như những chiếc “cán chổi” nhỏ gói bằng rơm khô, tré ẩn chứa bên trong hương vị bùng nổ. Nguyên liệu chính của tré là tai heo, mũi heo, thịt ba chỉ và da heo xào chín với riềng, tỏi, tiêu và thính gạo.
Đặc trưng tré nằm ở các loại gia vị nóng như riềng, tỏi giúp kháng khuẩn và ấm bụng. Khi ăn, người ta lột bỏ lớp rơm, dùng đũa đánh tơi thịt ra rồi cuốn cùng lá hàu, rau thơm và chấm nước mắm gừng. Vị giòn của sụn heo, vị cay nồng của riềng tỏi tạo nên một đặc sản lạ miệng, khó có thể tìm thấy ở vùng miền khác.
2.9. Bánh thuẫn
Nếu miền Bắc có mứt sen, miền Nam có mứt dừa thì miền Trung lại có bánh thuẫn – loại bánh được ví như những bông hoa mai vàng rực nở rộ trong ngày Tết. Bánh thuẫn được làm từ trứng gà, bột bình tinh và đường, nướng trong những chiếc khuôn đồng trên lò than hồng.
Giá trị của bánh thuẫn không chỉ nằm ở nguồn protein từ trứng mà còn là giá trị tinh thần to lớn. Tiếng bánh “nổ” lách tách trên lò và mùi thơm ngào ngạt lan tỏa khắp xóm nhỏ đã trở thành hồi ức đẹp của biết bao thế hệ. Bánh thuẫn mềm xốp, ngọt nhẹ là món ăn vặt lý tưởng để nhâm nhi cùng tách trà gừng nóng hổi trong ngày xuân se lạnh.
2.10. Tôm chua
Tôm chua là tinh hoa của ẩm thực Huế và đã trở thành món ngon không thể thiếu trên mâm cơm tết miền Trung. Những con tôm đất tươi rói được ngâm với xôi nếp, măng vòi, tỏi và ớt cho đến khi chuyển sang màu đỏ rực và có vị chua ngọt đặc trưng. Tôm chua cung cấp canxi và các lợi khuẩn tiêu hóa.
Khi ăn kèm với thịt ba chỉ luộc và rau sống, tôm chua giúp kích thích vị giác cực mạnh, làm cho món ăn tết miền Trung trở nên tinh tế và đa dạng hơn bao giờ hết.
3. Món ăn ngày Tết miền Trung theo từng vùng
Dải đất miền Trung trải dài với nhiều địa hình khác nhau từ duyên hải đến cao nguyên, do đó món ăn ngày tết miền Trung cũng có những biến tấu thú vị tùy theo từng địa phương.
3.1. Thành phố Huế
Dịp Tết ở Huế, mâm cỗ không thể thiếu các món truyền thống như nem công chả phụng, bánh chưng/ bánh tét (Làng Chuồn, Nhật Lệ), tré Huế, gỏi gà, thịt kho tàu, xôi gấc, dưa món (kiệu, cải), cùng các loại chả, giò và đặc biệt là các món bánh (bèo, nậm, lọc), chè (đậu ngự), và mứt (mứt gừng).
Mâm cỗ Tết Huế kết hợp hài hòa giữa sự tinh tế của cung đình và hương vị dân dã, đậm đà bản sắc miền Trung.
3.2. Đà Nẵng – Kon Tum
Dịp Tết ở Quảng Nam – Đà Nẵng, các món ăn không thể thiếu bao gồm các món chính như mì Quảng, cao lầu, bánh tráng cuốn thịt heo, bê thui Cầu Mống, bánh xèo, gỏi cá Nam Ô, cùng các món ăn vặt đặc trưng như bánh bèo – nậm lọc, và đặc biệt là các món bánh kẹo truyền thống như bánh tổ, bánh thuẫn, bánh khô mè,… dùng để cúng và đãi khách.
Bên cạnh đó, mâm cỗ ngày tết miền Trung tại Đà Nẵng rất phong phú với giò bò, nem lụi và các loại hải sản khô. Khi tiến về phía Kon Tum – cửa ngõ Tây Nguyên, thực đơn Tết bắt đầu có sự xuất hiện của các loại lâm thổ sản. Người dân nơi đây thường kết hợp bánh tét miền xuôi với cơm lam, gà nướng và các loại lá rừng, tạo nên sự hòa quyện tuyệt vời giữa hương vị biển cả và núi rừng đại ngàn trong mâm cỗ tết miền Trung.
3.3. Đắk Lắk – Gia Lai
Tại vùng lõi Tây Nguyên như Đắk Lắk và Gia Lai, Tết là dịp để người dân thưởng thức những món ăn giàu năng lượng từ núi rừng. Món ăn Tết nơi đây có sự xuất hiện của thịt bò khô, heo rẫy nướng và đặc biệt là món canh bồi hoặc các món ăn từ cà đắng.
Mặc dù vẫn giữ những giá trị cốt lõi của món ăn ngày tết miền Trung như bánh tét hay thịt ngâm mắm, nhưng sự góp mặt của các loại gia vị đại ngàn và rượu cần đã làm cho không khí Tết Tây Nguyên trở nên phóng khoáng và hoang dại hơn.
4. Câu hỏi thường gặp về món ăn ngày Tết miền Trung
Để giúp bạn có cái nhìn trọn vẹn và giải đáp những thắc mắc về văn hóa ẩm thực vùng miền, La Bàn Tour đã tổng hợp những câu hỏi phổ biến nhất về món ăn ngày tết miền Trung.
4.1. Vì sao Tết miền Trung hay có dưa món, thịt ngâm mắm?
Lý do lớn nhất là sự thích nghi với khí hậu và lịch sử. Miền Trung thường chịu ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt, việc bảo quản bằng phương pháp ngâm mắm và phơi khô (dưa món) giúp thức ăn để được lâu hơn mà không cần điều kiện bảo quản phức tạp.
Đồng thời, đây cũng là cách người dân miền Trung tiết kiệm, chắt chiu sản vật để dành cho dịp lễ quan trọng nhất năm. Về dinh dưỡng, sự kết hợp này tạo nên sự cân bằng hoàn hảo giữa đạm và chất xơ.
4.2. Mồng 1 Tết miền Trung ăn gì?
Trong ngày mùng 1, bữa cơm đầu năm của người miền Trung thường bắt đầu bằng món bánh tét ăn kèm với dưa món và thịt ngâm mắm. Ngoài ra, gà luộc và xôi cũng là những món bắt buộc để dâng cúng tổ tiên. Nhiều gia đình còn có thói quen ăn món bún bò Huế hoặc bún chả cá để thay đổi khẩu vị và mong cầu năm mới “trôi chảy”, hanh thông.
4.3. Người miền Trung kiêng ăn gì ngày Tết?
Cũng giống như các vùng miền khác, để cầu mong sự may mắn, người miền Trung có một số quy tắc kiêng kỵ trong ăn uống đầu năm:
- Kiêng thịt vịt: Người ta quan niệm ăn thịt vịt đầu năm sẽ mang lại sự xui xẻo (“tan đàn xẻ nghé”).
- Kiêng cá mè: Chữ “mè” gợi lên sự mè nheo, rắc rối.
- Kiêng tôm (đối với một số vùng): Do tôm bơi lùi, người ta sợ công việc trong năm mới không tiến tới mà lại thụt lùi.
- Kiêng trứng vịt lộn: Sợ mọi việc bị đảo lộn, không thuận lợi.
Hy vọng qua bài viết này, La Bàn Tour đã mang đến cho bạn cái nhìn sâu sắc và đầy cảm hứng về món ăn ngày tết miền Trung. Mỗi món ăn dù giản đơn hay cầu kỳ đều chứa đựng trong đó hơi thở của đất trời miền Trung và tình cảm gia đình nồng ấm. Bạn đang lên kế hoạch khám phá miền Trung dịp Tết này? Hãy liên hệ ngay với La Bàn Tour để được tư vấn những hành trình văn hóa và ẩm thực đặc sắc nhất nhé!
